Presentie omvat een theorie en een praktische benadering,” vertelt Baart. “Maar het belangrijkste kenmerk van presentiebeoefening is dat je relationeel werkt. Dit betekent fundamenteel dat je eerst de verbinding met mensen aangaat om te kijken wie het precies zijn en wat ze kunnen, wat ze verlangen en waar de pijn zit. Het begint met de verbinding aangaan en daarna pas bedenken wat je voor hen kunt betekenen. Klinkt eenvoudig, maar we hebben de neiging om te denken vanuit ons vak en om dat uit te gaan oefenen, nog voor we de cliënt in zijn context goed kennen.
Er wordt vaak aangenomen dat je met presentie een relatie met iemand moet aangaan. Het zou dan gaan om een ‘ding’: de relatie. Maar het gaat veel meer om relationeel denken, relationeel kijken, relationeel spreken. Het is veel meer een werkwoord. Voor veel mensen is dit echt een hele switch in hun werkwijze. Ze kunnen en willen veel maar wat ze doen, moeten ze laten afhangen van voor wie ze dat doen. Dit vraagt grote bekwaamheid, tegelijkertijd is het ook voor de handliggend.”
Doordat onafhankelijke cliëntondersteuners best ingewikkeld zijn gepositioneerd, is het een werksoort waarvoor presentie enorm relevant is,” vervolgt Baart. “Ik verzorgde afgelopen maanden een masterclass voor de leden van BCMB en een van de afsluitende vragen was: kijk nu eens met de ‘presentiebril’ naar het beroepsprofiel van onafhankelijke cliëntondersteuner en vraag je af of dat profiel compleet is. Hoe relationeel is het? Is een politiek ethische dimensie er wel onderdeel van? Dus dat terugpraten tegen het systeem. Klopt het beroepsprofiel dan wel? Presentie als gelegitimeerde basishouding gun ik echt iedere cliëntondersteuner. Kritisch naar jezelf kijken en je afvragen of je het wel relationeel genoeg hebt aangepakt, jezelf tegen het licht houden en kijken hoeveel ruimte je zelf inneemt.
Tijdens de masterclass bespraken we ook veel casuïstiek en het viel me op dat er veel uiteenlopende zienswijzen op het vak ter tafel kwamen. Allemaal respectabel, maar wel met enorme verschillen.” Breunis beaamt dit. “Wie kun je voor de ander zijn? Je kunt er niet vóór iemand zijn, als je niet mét iemand bent. Dat heb ik goed in mijn oren geknoopt. Wat verwacht een cliënt van mij? Wat mag ik van een cliënt verwachten? Wat is op welk moment het goede om te doen? Zoveel verschillende professionals met verschillende meningen. Hier moet je als cliëntondersteuner echt je weg in zoeken. Het is aan de andere kant ook prettig om te beseffen dat er zoveel manieren zijn om een cliënt te helpen. Uiteindelijk is het aan de cliënt en zijn of haar naasten om te bepalen hoe ze het willen.”
Baart: “Toen ik mij verdiepte in de beroepsgroep van de onafhankelijke cliëntondersteuner kreeg ik het vermoeden dat zij bij uitstek een werksoort zijn van de menselijke maat. Tijdens het webinar dat ik afgelopen jaar gaf (december 2021) aan de leden van BCMB sloeg dit idee aan. Presentiekunde zit niet voor niets ook in de BCMB Basisopleiding van cliëntondersteuner, vooral vanwege die ingewikkelde positionering van de cliëntondersteuner tussen het systeem en de leefwereld. Het werk vraagt voortdurend een soort balanceeract.”
Tilly pakte de kans voor het webinar en de masterclass voor cliëntondersteuners met beide handen aan. “Vorig jaar ben ik ook gestart met de basismodules van Stichting Presentie. Voor mij geen weg meer terug. Ik herken in mijn werk veel in de beginselen van presentie en vind het zo fijn dat het een naam en een diepere betekenis heeft. Het voelt echt als thuiskomen. Tegelijkertijd realiseer ik me ook dat Presentie heel veel lagen heeft; het geleerde tot nu toe voelt nog steeds als een introductie, ik ben nog lang niet uitgeleerd.
Soms trek ik nog te snel een conclusie en ga ik me toeleggen op het verkrijgen van een hulpmiddel, terwijl dit achteraf niet het juiste moment voor de cliënt bleek te zijn. Een voorbeeld van een minder goede aansluiting in tempo en tijd, oftewel een mismatch. Daar tegenover staat het voorbeeld van een cliënt die ik een aantal jaren heb ondersteund in een hele pittige en moeilijke tijd in twee verpleeghuizen. Uiteindelijk bij ons eindgesprek zei ze tegen me: “Waar ik je enorm voor wil bedanken, is dat je me altijd trouw bent gebleven!” Ook dat kwam ik later in de beginselen van Presentie tegen.
“We hebben zo’n extreem ingewikkeld zorgsysteem opgetuigd dat het voor hulpzoekers moeilijk te snappen is wanneer ze waar voor wat dienen aan te kloppen. Zeker voor de gemiddelde cliënt die nooit met zorg te maken heeft gehad.” aldus Baart. “Ik meen dat cliëntondersteuning ontstaan is als gevolg van de decentralisatie. Alles is ‘gereshuffeld’, er wordt zelfredzaamheid verondersteld en kwetsbare inwoners hebben (extra) hulp nodig om de juiste zorg te vinden. Cliëntondersteuning is voor hen dan een mooie en helaas ook noodzakelijke handreiking.
Maar is het tegelijkertijd een soort smeermiddel om het huidige systeem in stand te houden? Hiermee zeg je dan eigenlijk dat die decentralisatie goed in elkaar zit op een aantal mensen na die niet zo goed kunnen meekomen en daar hebben we cliëntondersteuners voor. Er hoeft dus in principe niks te veranderen. Cliëntondersteuning functioneert dan als een soort excuus om het systeem te laten zoals het is.
Een systeem dat voortdurend extra smeerolie nodig heeft om toegankelijk te zijn voor de hulpvraag is in de basis niet goed. Cliëntondersteuners kunnen maar op één manier ophouden te bestaan: onophoudelijk teruggeven aan het systeem wat voor knelpunten ze tegenkomen en waar het kwetsbaren tekort doet en verliest. Het systeem moet niet leidend worden en met presentie kun je een weerwoord geven. En de vraag blijven stellen: moeten wij dit oplossen of is dit niet jullie taakstelling? Moeten wij mensen aanpassen aan het systeem of gaan jullie systemen aanpassen aan mensen? Een spannende discussie.
Er zijn zoveel manieren om iemand verder te helpen, de vraag is slechts: wat is goed voor deze ene, hier voor mij? Wat is toelaatbaar naar de letter van de wet en wat naar de geest van de wet? Ik zie heel graag dat de leerstoel presentie weer wordt bezet en dat de leerstoelhouder boven het veld, bij de politieke partijen, verzekeraars en opleidingsinstituten gaat hameren op die menselijke maat. Die olievlek moet groter worden.”
Meer lezen over de presentietheorie of Andries Baart? Ga naar www.presentie.nl of www.andriesbaart.nl
Andere interviews in het kader van de signaleringsrapportages vind je hier
Beroepsvereniging van CliëntondersteunersBCMB staat voor onafhankelijke, levensbrede en professionele cliëntondersteuning. BCMB heeft een beroepscode, een beroepsprofiel en een Register van Cliëntondersteuners.
